Haloterapia i terapia inhalacyjna – to różne metody.W haloterapii aktywnym czynnikiem jest powietrzne środowisko pomieszczenia, nasycone aerozolem solnym. W terapii haloinhalacyjnej aktywny czynnik, w formie aerozolu solnego, przenika do dróg oddechowych przez maskę lub doustny haloinhalator.Metoda ta jest bardziej uproszczona, nie używa się w niej takich dodatkowych czynników jak aerojonizacja, relaksacja, komfort zabiegów, percepcja oryginalnego wyposażenia pomieszczenia itd., właściwych dla haloterapii. Haloinhalację charakteryzują również mniejsze wydatki, większa dostępność oraz krótszy czas trwanie zabiegów. W tych obydwu tych metodach (haloterapii i terapii haloinhalacji) stosuje się jednak ten sam aktywny czynnik – haloaerozol, czyli suchy aerozol solny chlorku sodu. Dlatego w przypadkach, gdy chodzi o mechanizmy działania haloaerozolu, te metody łączą się w pojęcie „terapia haloaerozolowa”.

Mówi się, że haloterapia jest metodą aerozolową oraz terapią haloinhalacyjną, a speleoterapia, zaś speleoklimatoterapia, sylwinowa speleoterapia, komnaty żywego powietrza – to metody, korzystające z naturalnego mikroklimatu jaskiń. Faktycznie jest to gra terminami. Jednak głównym leczniczym czynnikiem wszystkich istniejących podziemnych jaskiń solnych, gdzie funkcjonują speleolecznice (Solotwino, Nachiczewań, Awanska kopalnia soli, Berezniki, Soligorsk itd.), jest powietrze, zawierające aerozol solny. Dlatego w pomieszczeniach, przeznaczonych do leczenia, przede wszystkim powinno być odtworzone środowisko powietrzne, które zawiera cząsteczki soli, co jest niczym innym jak aerozolem. Wiec stosowanie odtworzonego mikroklimatu w pomieszczeniach jest metodą terapii aerozolowej ze stosowaniem czynnika naturalnego. Właśnie dlatego metoda ta jest zaliczana dzisiaj do metod fizjoterapii, medycyny regeneratywnej. Pozostałe parametry środowiska powietrznego (aerojony, temperatura, wilgotność itd.) pełnią jedynie rolę pomocniczą.

Próby odtworzenia mikroklimatu podziemnych lecznic solnych (halitowych, sylwinowych) w warunkach pomieszczenia podejmowane były od połowy lat 80-tych. Najważniejszym parametrem było osiągnięcie w powietrzu koncentracji suchego aerozolu solnego nie mniejszej niż 3-5 mg/m3. Poza tym w celu osiągnięcia efektów leczniczych aerozol ten powinien zawierać przede wszystkim (więcej niż 80%) cząsteczki respiracyjne (1-5 mkm). Pierwotna technika – pokrycie ścian blokami solnymi (halitowymi, sylwinowymi), okazała się nieefektywna dla wytworzenia leczniczego środowiska aerozolowego w warunkach ograniczonej przestrzeni pomieszczenia. Pokrycie ścian solą (tynkowanie solą, płytki solne) nie jest jedynym źródłem aerozolu i aerojonów. Stwierdzenie, że ściany z bloków solnych są źródłem aerozolu różnych substancji w ilościach terapeutycznie znaczących, nie jest uzasadnione. Takie techniczne sposoby jak przepuszczanie powietrza przez rozdrobnione minerały solne, kanały wentylacyjne, przedmuchiwanie ścian solnych, nie są efektywnymi sposobami produkcji aerozolu solnego o określonych parametrach terapeutycznych. W tych przypadkach poziom określonej koncentracji, stabilność, zawartość cząsteczek respiracyjnych aerozolu, nie mają znaczenia terapeutycznego. Wiec dla stworzenia środowiska mikroklimatycznego, zawierającego aerozol o określonych parametrach, zostały zastosowane aerozolowe generatory solne (halogeneratory). Najbardziej nowoczesnymi aparatami są takie, które podają niezbędną ilość cząsteczek respiracyjnych oraz utrzymują koncentrację aerozolu na poziomie naturalnym – sterowane halokompleksy.

Pokrycie solne spełnia przede wszystkim funkcję estetyczną. Oprócz tego powierzchnie pokryte solą naturalną sprzyjają utrzymaniu odpowiedniej temperatury, wilgotności oraz hypobakteryjnego środowiska, poprzez współdziałanie z aerozolem solnym, pod warunkiem jego wystarczającej ilości. Ponadto ściany z profesjonalnie wykonaną powierzchnią solną sprzyjają absorpcji szumów. Naturalne wzornictwo tworzy atmosferę spokoju i komfortu, odłącza pacjenta od środowiska zwykłych czynników drażniących. Wywiera to pozytywny wpływ na system nerwowy oraz psycho-emocjonalny. Ponieważ ściany nie uczestniczą w produkowaniu aerozolu solnego, który jest podstawą efektów leczniczych, to nie ma znaczenia sposób pokrycia ścian. Może to być płytka solna, opryskiwanie solne itd. Sposób wybudowania ściany nie ma również znaczenia leczniczego. Koniecznym jest uwzględnienie czynnika czystości ekologicznej, co jest szczególnie aktualne dla soli morskiej, a także możliwość radioaktywnego promieniowania, związanego z nierównomierną ilością izotopów potasu w sylwinicie z różnych warstw.

Komnaty solne (halokomory, speleokomory i inne) buduje się do modelowania mikroklimatu podziemnych speleolecznic solnych. Powietrze w speleolecznicach Solotwino, Czon-Tusa, Berezniki, Soligorsk, Weliczki itd. (halitowe, sylwinowe) zawiera określoną ilość suchego aerozolu solnego. Parametry te są zbadane i znane. Najczęściej jest to 3-5 mg cząsteczek w 1 metrze sześciennym. Według badań efektywności leczenia pod ziemią, właśnie ten czynnik wywiera główne działanie lecznicze. Oprócz tego właśnie aerozol solny oczyszcza powietrze podziemnych speleolecznic, tworząc atmosferę prawie sterylną oraz bezbakteryjną. Ważnym faktem jest to, że naturalny aerozol posiada w swoim składzie znaczną ilość tak zwanych cząsteczek respiracyjnych (1-5 mkm), które mają decydujące znaczenie dla działania leczniczego w drogach oddechowych. Powietrze podziemnych pomieszczeń leczniczych zawiera podwyższoną ilość negatywnych aerojonów, które mają również znaczenie lecznicze. Taka atmosfera pod ziemią tworzy się poprzez kontakt z powietrzem otwartych nawierzchni solnych, rozległych na wiele tysięcy metrów kwadratowych. Zrozumiałym jest fakt, że taki sposób tworzenia aerozolu i aerojonów nie jest możliwy w warunkach ograniczonej przestrzeni pomieszczenia. Dlatego koniecznym jest stosowanie specjalnego urządzenia medycznego – halogeneratora. Halogenerator produkuje i podaje suchy aerozol naturalnej soli kamiennej w niezbędnej ilości do pomieszczenia. Aerozol solny zapewnia efekt leczniczy i utrzymuje czystą, bezbakteryjną atmosferę. W pomieszczeniach bez specjalnego urządzenia aerozolowego nie ma możliwości stworzenia naturalnego aerozolowego środowiska. W obiektach, nie wyposażonych w halogenerator aerozolowy, nie produkuje się główny czynnik środowiska naturalnego – suchy aerozol solny, co powoduje brak oddziaływania czynników speleo leczniczych. Ważną okolicznością jst to, że mechanizm oczyszczania środowiska powietrznego w pomieszczeniu leczniczym może być efektywny tylko poprzez utrzymanie określonej koncentracji suchego wysoko dyspersyjnego aerozolu solnego. Obecność aerozolu solnego określa podtrzymanie w pomieszczeniu powietrznego środowiska hypobakteryjnego oraz bezalergicznego. W pomieszczeniach, gdzie nie ma niezbędnego poziomu suchego aerozolu solnego, brakuje oczyszczenia powietrza, i pacjenci podczas zabiegów są narażeni na zarażenie, związane z akumulacją produktów wydychanego powietrza oraz wydzielin dróg oddechowych.

Zarówno w sylwinowych (na przykład, Berezniki) jak i w halitowych (naprzykaład Solotwino) podziemnych jaskiniach solnych rejestruje się podniesioną jonizację powietrza spowodowaną przez lekkie ujemne jony. Podniesioną zawartość jonów powietrza uważa się za jeden z aktywnych czynników metody speleoterapii, haloterapii na równi z suchym wysoko dyspersyjnym aerozolem solnym. W jaskiniach sylwinowych podniesiona aerojonizacja tworzy się na bazie radioaktywnego γ- oraz ß – rozpadu 40K który jest w składzie sylwinitu. Sugeruje się, że w nadziemnych speleokomorach sylwinowych działa ten sam mechanizm tworzenia jonów – one tworzą się w okołościennej przestrzeni powietrznej pomieszczenia. Istotnym jest fakt, że zawartość potasu w warstwach sylwinitu naturalnego znacząco się zmienia (od 17 do 43%), więc możliwość tworzenia się jonów w okołościennej przestrzeni powietrznej jest także zmienna. Oprócz tego różnią się wymiary pomieszczeń, ściany których pokryte są blokami solnymi, grubość warstw solnych, intensywność funkcjonowania wentylacji i filtrów, ilość obecnych pacjentów itd.. W wyniku procesu tworzenia się aerojonów na bazie rozpadu radioaktywnego 40K nasycenie nimi przestrzeni powietrznej może znacząco się różnić. Pojawia się jeszcze jedno pytanie. Jeżeli tworzenie się aerojonów przebiega na podstawie rozpadu radioaktywnego, niezbędnym jest rejestrowanie i kontrola tego procesu. Znaczenie małych dawek promieniowania w zakresie oddziaływania na organizm jest sporne i nie jednoznaczne. Jeżeli ten czynnik jest jednym z aktywnych czynników w speleoklimatoterapii, to wymaga on dozowania, kontroli oraz gruntownego naukowego uzasadnienia. Jeżeli poziom radioaktywności nie przekracza poziomu dopuszczalnego, wtedy nie zrozumiałym jest źródło terapeutycznie znaczącej koncentracji aerojonów w speleokomorze. Można także zauważyć następujący fakt: w medycynie znana jest i stosowana metoda aerojonoterapii, która sugeruje stosowanie ujemnych jonów powietrza do leczenia płuc. Aerojony powietrza tworzą się w przyrodzie i mogą generować się przy pomocy środków technicznych. W swojej istocie nie różnią się one, nie istnieją jakiekolwiek jony „naturalne”. Budowa ścian z sylwinitu jest więc raczej nieuzasadniona.

Aby odpowiedzieć na to pytanie powinniśmy przypomnieć sobie chemię z programu szkolnego. Sole są typowymi przedstawicielami substancji z jonową budową krystaliczną. Jonowa budowa właściwa dla soli kwasów halogeno-wodorowych, charakteryzujących się prawidłową zmianą przeciwlegle naładowanych jonów. Chlorek sodu ma sześcienną budowę, w kątach której znajdują się kolejno Na+ i Cl-. Nie można wyodrębnić oddzielnej molekuły soli. Cały kryształ jest jakby gigantyczną molekułą. Siły łączenia między jonami w takim krysztale są stosunkowo duże, więc substancje z budową jonową posiadają stosunkowo dużą twardość oraz wysoką temperaturę topnienia, jednak dobrze rozpuszczają się w wodzie. Tylko w wodzie kryształy soli sodu, potasu, magnesu mogą dzielić się na jony. Zrozumiałym jest zatem fakt, że w powietrzu speleokomory nie może być żadnych jonów sodu, potasu, magnesu i jodu.

Przeważająca masa wszystkich złóż soli kamiennej na obszarach Europy formowała się w Permskiej epoce geologicznej, przeważnie na terenach dzisiejszej Rosji, Ukrainy, Białorusi, Polski, Niemiec, Austrii. Te starożytne solne złoża są stosowane do dzisiaj do wydobycia soli (halitu, sylwinitu). Sól kamienna chlorku sodu (halit) jest niezbędna do życia człowieka. Nie mniej ważne znaczenie ma też ten fakt, że sól kamienna chlorku sodu ma stały skład oraz najmniejszą ilość domieszek. Jej parametry są zarejestrowane w GOST (P 51575-2000 „Sól kuchenna spożywcza”), co określa jej bezpieczeństwo w zakresie dodania do produktów spożywczych oraz leczenia. Sylwinit jest kompleksem sylwinu (chlorek potasu), halitu (chlorku sodu), karnallitu (mieszany chlorek potasu-magnesu), domieszek innych soli, a także gliny. Sylwinit stosuje się jako surowiec do produkcji mineralnych nawozów potasowych w rolnictwie oraz w innych branżach przemysłu. Zarówno halit jak i sylwinit są produktami pochodzenia starożytnego z okresu permskiego. Powstały z soli roztopionej w starożytnych wodach morza Permskiego.

Metoda haloterapii jest dostosowaniem speleoterapii jako naturalnego rodzaju leczenia do używania w branży medycznej i leczniczej. Stosowanie dowolnego czynnika fizycznego w celu leczenia wymaga kalkulacji i uzasadnienia siły, stopnia, długotrwałości oddziaływania, czyli dozowania. Badanie właściwości oddziaływania mikroklimatu solnego pokazało, co zapewnia optymalizację długotrwałości procedury i terminów leczenia, wysoką efektywność i bezpieczeństwo metody. Na podstawie wieloletnich badań została opracowana metoda sterowanego speleooddziaływania – sterowana haloterapia. Metoda ta przewiduje tworzenie i podtrzymanie wszystkich parametrów mikroklimatu w pomieszczeniu, zróżnicowane dozowanie i kontrolę poziomu aerozolu solnego w ciągu przeprowadzanej procedury leczenia. Sterowana haloterapia stała się nowoczesnym standardem stosowania komnat solnych w medycynie i leczeniu.

Przeważa za tym kilka znaczących argumentów. Najprostsze tłumaczenie polega na tym, że w metodzie modeluje się mikroklimat podziemnych speleolecznic, gdzie jest obecny suchy aerozol. Dzisiaj są poważne argumenty o zaletach stosowania aerozolu właśnie w kształcie suchego wysoko dyspersyjnego aerozolu chlorku sodu. Ważną rolę odgrywa różnica między właściwościami fizycznymi suchego i wilgotnego aerozolu solnego. Suchy aerozol tworzy się w halogeneratorze poprzez mocne mechaniczne oddziaływanie na kryształy soli. Jego cząsteczki przybierają wysoką powierzchniową energię oraz ujemny ładunek elektryczny. Aerozole chlorku sodu w kształcie kropel i płynu są elektro-neutralne. Dzięki fizycznym i chemicznym właściwościom suchy aerozol posiada większą przenikającą zdolność przenikania oraz efektywniej osiada w drogach oddechowych pacjenta w porównaniu z aerozolem wilgotnym. Pozwala to efektywniej stosować suchy aerozol w bardzo małych dawkach. W odróżnieniu od aerozolu wilgotnego suchy aerozol charakteryzuje się medycznym oraz biologicznym oddziaływaniem. Wiadomo, że zarówno suchy jak i wilgotny aerozol chlorku sodu posiadają aktywność osmotyczną, polepszają właściwości śluzu oskrzelowego i ułatwiają jego wydzielanie. Jednak istotną różnicą jest to, że suchy aerozol stosuje się w znacznie mniejszych dawkach, więc nie powoduje on bronchospazm, które są często obserwowane u pacjentów przy wdychaniu wilgotnego aerozolu chlorku sodu. Właśnie dlatego stosowanie aerozoli roztworów chlorku sodu ma wiele przeciwwskazań. Wilgotny aerozol używany jest nawet do diagnostyki hyperreaktywności oskrzeli, ponieważ jest bodźcem prowokacyjnym. Udowodniono, że suchy aerozol chlorku sodu posiada właściwości przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, przeciwbakteryjne, wzmacnia właściwości odpornościowe immunobiologiczne błony śluzowej (podnosi aktywność makrofagów, zwiększa zawartość IgA itd.). Właśnie te efekty na równi z efektem mukolitycznym stanowią podłoże metody haloterapii. Wilgotny aerozol oddziałowuje tylko jako rehydratant, przy tym powoduje ryzyko bronchospazmu. Przy pomocy sił elektrostatycznych cząsteczki suchego aerozolu solnego wiążą się z cząsteczkami zanieczyszczonego powietrza i przyśpieszają ich osiadanie, oddziałowują ingibirująco na mikroorganizmy, oczyszczają atmosferę pomieszczenia leczniczego, tworzą praktycznie sterylne środowisko. Pomieszczenie, gdzie stosowany jest halogenerator, nie wymaga dodatkowych czynności sanitarnych. Przy rozproszeniu wilgotnego aerozolu solnego, który takich właściwości nie posiada, pojawia się dodatkowe ryzyko infekcyjnego zakażania pacjentów podczas zabiegów. Zabiegi w pomieszczeniach, gdzie w celu otrzymania wilgotnego aerozolu używa się nebulizatory lub inne urządzeńia, są w istocie grupowymi inhalacjami roztworów solnych, nie mają jednak speleoefektów, przewidujących obecność aerozolu suchego. Bardziej uzasadnionym jest stosowanie inhalacji roztworów solnych przez nebulizator.

W metodzie haloterapii stosowane są bardzo małe dawki chlorku sodu. Tak w ciągu 1-godzinowego zabiegu haloterapii przy koncentracji aerozolu 5 mg/m3 oraz jednominutowej wentylacji 10 litrów dawka chlorku sodu wynosi zaledwie 3 mg. Dla porównania: podczas inhalacji 5 ml 0,9% roztworu chlorku sodu pacjent otrzymuje 45 mg chlorku sodu. Wraz z wyżywieniem w ciągu doby spożywa się w przybliżeniu 5-6 g, przede wszystkim soli kuchennej. Dlatego ta metoda jest całkiem bezpieczna przy schorzeniach, kiedy koniecznym jest ograniczenie spożycia soli (nadciśnienie, schorzenia nerek, ciąża itd.). Ostatnio haloterapia stosuje się do leczenia połączonej patologii oskrzeli i płuc u pacjentów pacjentów problemami kardiologicznymi, szczególnie po operacjach.

Rozproszenie innych naturalnych soli (sylwinitu, soli morskiej itd.) jako aerozoli suchych w pomieszczeniu nie znajduje zastosowania na skutek wielu przyczyn. Najważniejsze – aerozol chlorku sodu jest najbardziej efektywny i wywiera leczniczy wpływ na drogi oddechowe. Fakt ten został już udowodniony podczas wieloletnich badaniań w porównaniu z efektywnością chlorku potasu, soli magnesu i innych soli. Z inhalacji solami jodu i bromu zrezygnowano dawno wskutek często występujących działań ubocznych – uczuleń, bronchospazmu. Obecnie w terapii inhalacyjnej stosowanie tylko jednego aerozolu chlorku sodu jest wszechstronnie i naukowo uzasadnione. To znaczy że, praktycznie nie ma sensu podawać aerozoli innych soli do leczenia układu oddechowego, ponieważ w taki sposób nie osiąga się efektu leczniczego. Nadzieja na to, że obecność innych soli jak chlorek potasu, siarczan magnesu i inne w aerozolach będzie oddziaływać na system naczyniowo-sercowy, system nerwowy, nie są wystarczająco uzasadnione. Dla takiego efektu konieczne jest dostarczenie chlorku potasu do krwiobiegu systemowego w dawkach, obliczanych w gramach substancji. Są także inne przyczyny, z powodu których nie używa się innych soli. Główną z nich, komplikującą uzasadnienie oddziaływania sylwinitu w formie aerozolu, jest jego zmienny skład oraz obecność szkodliwych dla dróg oddechowych domieszek, jak na przykład glina. Wielkim problemem jest także obecność w składzie sylwinitu radioizotopów potasu, przy czym ich ilość znacząco się zmienia. Ze względu na to, że efekt leczniczy opiera się na chlorku sodu, który jest obecny w sylwinicie, raczej nie jest uzasadnione jego stosowanie w formie aerozolu. Bardziej uzasadnione jest stosowanie halitu, mającego stały skład i nieznaczną ilość domieszek. Sól morska ma również zmienny skład, jej oddziaływanie na układ oddechowy nie ma naukowego uzasadnienia. Oprócz tego stosując sól morską w postaci aerozolu pojawia się dodatkowo problem zanieczyszczenia środowiska. Ściany pomieszczeń leczniczych mogą być zrobione z dowolnej soli – halitu, sylwinitu, soli morskiej, i w sposób różny (płytka solna, otynkowanie z soli), ze względu na efekty lecznicze nie ma to znaczenia. Trzeba jednak zwrócić uwagę na czystość ekologiczną, obecność domieszek, obecność w składzie radioizotopów potasu.

Haloterapię stosuje się na etapie zaostrzenia oraz niepełnej remisji u chorych z chroniczną patologią oskrzeli i płuc. W celu zapobiegawczym metoda może być stosowana także w okresie pełnej remisji schorzenia. Na jakie mechanizmy patogenezy wywiera wpływ haloterapia u chorych na astmę oskrzelową i komu przeważnie przepisuje się zabiegi haloterapeutyczne? Ponieważ metoda wywiera wpływ przeciwzapalny oraz oskrzelowo-drenażowy, przepisuje się ją chorym na astmę oskrzelową ze składnikiem zakaźno-uzależnionym. Jednak u chorych, którzy mają przeważnie alergiczną formę schorzenia, można zaobserwować objawy dyskrinii (zaburzenia funkcji błony śluzowej), co jest często uwarunkowane zaburzeniami przemieszczenia śluzowego w drobnych drogach oddechowych. W takich przypadkach metoda jest więc efektywna.

Przy ostrym zapaleniu płuc efekt metody uwarunkowany jest przede wszystkim jej przeciwzapalnym działaniem. Haloterapię przepisuje się na etapie, gdy zostały już przeprowadzone zabiegi przeciwbakteryjne, a kontynuowanie stosowania antybiotyków nie jest uzasadnione, przy czym istnieją pozostałe objawy choroby.

Dzięki możliwości stosowania różnych poziomów koncentracji suchego aerozolu haloterapię stosuje się bardzo efektywnie w praktyce laryngologicznej. Najlepszy wynik osiągnięto podczas leczenia vasomotorycznych oraz alergicznych nieżytów nosa, rhinosinusopatii, zapalenia zatok nosowych oraz adenoidów gardła.

Haloterapia wywiera wyraźny efekt profilaktyczny podczas jej stosowania jako metody profilaktyki pierwotnej i wtórnej patologii oskrzelowej i płuc. Łączy się to z faktem, że suchy wysoko dyspersyjny aerozol chlorku sodu, będąc fizjologicznym bodźcem osmolarnym, oddziałowuje pozytywnie na lokalne mechanizmy odpornościowe dróg oddechowych. Po przeprowadzeniu profilaktycznych kursów haloterapii rzadziej pojawia się ostre zapalenie dróg oddechowych, a także zaostrzenie chronicznej patologii, która występuje jako jeden z podstawowych czynników ryzyka chronicznego obstrukcyjnego schorzenia płuc. Rzadziej występują zaostrzenia chronicznej patologii. Do tego przyczynia się polepszenie stanu immunitetu lokalnego, normalizacja biocenozy, podniesienie odporności błony śluzowej dróg oddechowych.